Шаркаўшчынскі раён размешчаны ў межах Дзісненскай нізіны, на месцы дагістарычнага Дзісненска-Полацкага прыледавіковага вадаёма. Тэрыторыя раёна шырока задзейнічана ў сельскагаспадарчым выкарыстанні, за выключэннем асобных лясных і балотных масіваў на захадзе, усходзе і поўначы раёна.

Раён заснаваны 15 студзеня 1940 года ў складзе Вілейскай, з 1944 – Полацкай, з 1954 – Маладзечанскай вобласці. Раён перажыў перыяд скасавання 1962-1965 гг. Цэнтр атрымаў статус гарадскога пасёлка ў 1940 годзе. На 2009 г. у раёне пражывала 18 620 чал., з іх каля 6 000 у Шаркаўшчыне.

У 1795-1918 гг. тэрыторыя раёна ўваходзіла ў склад Дзісненскага павета Віленскай губерні Расійскай імперыі. У адміністрацыйным плане гэта былі тэрыторыі наступных валасцей: Ігуменаўская, Іодская (Ёдская), Лужкоўская, Нова-Пагосцкая, Пастаўская, Сцяфанпальская, Чарневіцкая. Да ліку буйных населеных пунктаў неабходна аднесці мястэчкі Германавічы, Іоды (Ёды), Лужкі, Нова-Шаркаўшчына, Стара-Шаркаўшчына. Два апошніх у пачатку ХХ ст. зліліся ў адзін населены пункт. Тэрыторыя Дзісненскага павета ў 1922 г. увайшла ў склад Віленскага ваяводства.

Уніяцкія парафіі і праваслаўныя прыходы

У перыяд Расійскай імперыі дамінуючая частка хрысціянскага насельніцтва рэгіёна вызнавала грэка-каталіцтва (уніяцтва), з якога ў 1839 годзе адбыўся масавы перавод у праваслаўе, і рыма-каталіцтва. Метрычныя кнігі уніяцкіх парафій па раёну за канец XVIII – першую палову ХІХ ст. зберагаюцца ў Дзяржаўным гістарычным архіве Літвы (ДГАЛ) (фонд 634 “Духоўная кансісторыя епіскапства літоўскіх уніятаў”).

Пералік уніяцкіх парафій адпавядае прыведзенаму ніжэй пераліку праваслаўных прыходаў, чые метрыкі разам з часткамі ўніяцкіх метрык зберагаюцца ў НГАБ Мінска і НГАБ Горадні (пазначаны агульныя храналагічныя рамкі захоўваемых крыніц):

Асін-Гарадоцкая Пакроўская царква ў с. Асін-Гарадок

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1831-1832 гг.

Метрычныя кнігі аб смерці (НГАБ Мінска): 1838 г.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1867-1943 гг.

Ігуменаўска-Шкунцікаўская Іллінская царква ў с. Ігуменава

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1831-1832 гг.

Метрычныя кнігі аб смерці (НГАБ Мінска): 1838 г.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1862-1944 гг.

Іодкаўская (Ёдкаўская) Іллінская царква ў м. Іоды (Іодкі, Ёды)

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1831-1832 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1867-1944 гг.

Лужкоўская Раства-Багародзіцкая царква ў м. Лужкі

Метрычныя кнігі аб смерці (НГАБ Мінска): 1838 г.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1867-1945 гг.

Нова-Пагосцкая Мікалаеўская царква ў м. Новы Пагост

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1891-1940 гг.

Нова-Шаркаўшчынская Зачаццеўская царква ў м. Нова-Шаркаўшчына

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1830-1832, 1867-1944 гг.

Рымкаўская Дабравешчанская царква ў с. Рымкі

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1830-1833, 1845, 1847, 1867-1940 гг.

Метрычныя аб хросце (НГАБ Горадні): 1850-1852, 1856-1861, 1871-1872 гг.

Метрычныя аб шлюбе (НГАБ Горадні): 1856-1861, 1871-1872 гг.

Метрычныя аб смерці (НГАБ Горадні): 1856-1861, 1871-1872 гг.

Стара-Шаркаўшчынская Успенская царква ў м. Стара-Шаркаўшчына

Метрычныя кнігі аб хросце, смерці (НГАБ Мінска): 1830-1832 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1867-1944 гг.

Сцяфанпальская царква ў маёнт. Сцяфанпаль

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1917-1938 гг.

Чарневіцкая Параскеўская царква ў с. Чарневічы

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1834 г.

Метрычныя кнігі аб смерці (НГАБ Мінска): 1838 г.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1867-1937 гг.

Юдыцынскія Мікалаеўская і Пакроўская цэрквы ў м. Юдыцын

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1830-1832, 1842-1844, 1867-1944 гг.

Стараабрадніцкія абшчыны

На тэрыторыі Шаркаўшчынскага раёна меў месца факт існавання стараабрадніцкіх цэркваў-малельняў, чые метрыкі таксама прадстаўлены:

Варонкаўская Успенская царква ў вёсках Варонка і Ганова

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1909-1944 гг.

Германавіцкая Успенская царква царква ў мястэчку Германавічы

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1927-1944 гг.

Рымска-каталіцкія парафіі

На сярэдзіну ХІХ ст. тэрыторыя раёна ўваходзіла ў склад чатырох каталіцкіх парафій: Германавіцкай, Лужкоўскай, Мосарскай і Нова-Пагосцкай. У першай палове ХХ ст. колькасць парафій павялічылася за кошт Барадзеніцкай, Драздоўшчынскай, Замошскай, Чарневіцкай і Шаркаўшчынскай парафіі.

Барадзеніцкі касцёл у вёсцы Барадзенічы

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1904-1938 гг.

Германавіцкі касцёл у мястэчку Германавічы

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1806-1826 гг.

Метрычныя кнігі аб шлюбе (НГАБ Мінска): 1807-1826 гг.

Метрычныя кнігі аб смерці (НГАБ Мінска): 1806-1807, 1810-1826 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1827-1847, 1865-1938 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Горадні): 1870-1871 гг.

Драздоўшчынскі касцёл у вёсцы Драздоўшчына

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1930-1938 гг.

Замошскі касцёл у вёсцы Замошша

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1917-1938 гг.

Лужкоўскі касцёл у мястэчку Лужкі

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1749-1798, 1800-1824, 1832, 1835-1847, 1865-1933, 1936-1937 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Горадні): 1870-1871 гг.

Мосарскі касцёл у мястэчку Мосар

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1792-1799, 1827-1847, 1865-1938 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Горадні): 1870-1871 гг.

Нова-Пагосцкі (Пагосцкі) касцёл у мястэчку Новы Пагост

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1754-1799, 1827-1847, 1865-1938 гг.

Метрычныя кнігі аб хросце (НГАБ Мінска): 1939 г.

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Горадні): 1870-1871 гг.

Чарневіцкі касцёл у сяле Чарневічы

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1925-1937 гг.

Шаркаўшчынскі касцёл у мястэчку Шаркаўшчына

Метрычныя кнігі аб хросце, шлюбе, смерці (НГАБ Мінска): 1907-1938 гг.

Іншыя крыніцы

Менавіта ў Дзяржаўным гістарычным архіве Літвы змяшчаюцца павятовыя і губернскія фонды па гэтай мясцовасці: https://vilnius.penki.lt/fondy.html (рэвізскія сказкі Віленскай губерні знаходзяцца ў фондзе 515).

Пагаспадарчыя кнігі, якія складаліся ў БССР у пасляваенны перыяд, прадстаўлены па гэтым рэгіёне ў Занальным дзяржаўным архіве гор. Глубокае:  https://archives.gov.by/home/organy-arhivnogo-dela-i-deloproizvodstva-i-sistema-gosudarstvennyh-arhivnyh-uchrezhdenij/oblastnye-i-zonalnye-gosudarstvennye-arhivy-v-vitebskoj-oblasti/uchrezhdenie-zonalnyj-gosudarstvennyj-arhiv-v-g-glubokoe/nauchno-spravochnyj-apparat

Даследаванне генеалогіі па Шаркаўшчынскім раёне мае добрую перспектыву па прычыне станоўчай захаванасці метрычных кніг цэркваў і касцёлаў ў НГАБ Мінска, НГАБ Горадні і ДГАЛ Вільні. У працэнтных суадносінах пабудовы радаводу да другой паловы XVIII ст. магчыма спыніцца на паказальніку ў 70 %.

Падрыхтаваў Вадзім Урублеўскі,

11.03.2022