Шаркаўшчынскі раён размешчаны ў межах Дзісненскай нізіны, на месцы дагістарычнага Дзісненска-Полацкага прыледавіковага вадаёма. Тэрыторыя раёна шырока задзейнічана ў сельскагаспадарчым выкарыстанні, за выключэннем асобных лясных і балотных масіваў на захадзе, усходзе і поўначы раёна.
Навагрудскі раён размешчаны на Навагрудскім узвышшы, літаральна ў самым
сэрцы Панямоння. Менавіта тут, вакол вялікакняжацкай рэзідэнцыі ў Наваградку, у
сярэдзіне ХІІІ ст. адбывалася паспяховае станаўленне Вялікага Княства
Літоўскага. На працягу стагоддзяў Наваградак заставаўся адным з найбольш
значных і буйных гарадоў Вялікага Княства Літоўскага і Рэчы Паспалітай (у
1506–1795 гг. з’яўляўся цэнтрам Новагародскага ваяводства). У 1795–1921 гг.
Навагрудскі павет уваходзіў у склад Мінскай губерні Расійскай імперыі, у
1921–1940 гг. у склад Навагрудскага павета Навагрудскага ваяводства
Польскай Рэспублікі.
Астравецкі раён размешчаны ў басейне ракі Вілія, на паўночна-заходняй
ускраіне Беларусі, у зоне этнічнага памежжа. У геаграфічным сэнсе ў межах раёна
вылучаюцца наступныя часткі: 1) Астравецкая, паўднёвая, у басейне ракі Лоша; 2)
Варнянска-Гервяцка-Міхалішкаўская, цэнтральная; 3)
Кемелішкаўска-Жэлядска-Клюшчанская, пааўночная, на поўнач ад ракі Вілія).
Раён заснаваны 15 студзеня 1940 года ў складзе Вілейскай, з 1944 – Маладзечанскай,
з 1960 – Гродзенскай вобласці. Раён перажыў перыяд скасавання 1962-1965 гг.
Цэнтр атрымаў статус гарадскога пасёлка ў 1958 годзе. На 2019 г. у раёне
пражывала 27 683 чал., з іх 12 837 у Астраўцы.
Круглянскі раён размешчаны ў басейне буйнога прытоку Дняпра – ракі Друць, на перасячэнні шляхоў зносін паміж Захадам і Усходам. Яго гістарычны шлях – наглядная дэманстрацыя драматычнага лёсу памежнай тэрыторыі. Балючыя ў дэмаграфічным плане падзеі 1654-1667, 1812, 1941-1945 гг. істотна змяншалі колькасць насельніцтва. Калі ў 1941 годзе ў раёне пражывала каля 40 тыс.чал., то ў 2009 г. – 15 761 чал. (у горадзе Круглае ў 2017 г. пражывалі 7 617 чал.). Раён утвораны 17 ліпеня 1924 г. і перажыў два скасаванні 1931–1935, 1959–1966 гг. Істотных змен у межах за час свайго існавання не зведаў.
Чачэрскі раён — яшчэ адна рана Чарнобыльскай аварыі на тэрыторыі Беларусі. На 2009 г. яго насельніцтва налічвала 15 790 чал., з іх большая палова пражывала ў горадзе Чачэрск. Чачэрскі раён утвораны 8 снежня 1926 года падчас другога ўзбуйнення БССР у складзе Гомельскай акругі. 30 снежня 1927 года ў раёне зацверджаны 21 сельсавет, у тым ліку два нацыянальных польскіх (Нова-Малыніцкі і Рудня-Нісімкавіцкі) і адзін нацыянальны рускі (Наўхавіцкі). Асобныя тэрыторыі сучаснага Чачэрскага раёна на той момант таксама ўваходзілі ў склад Свяцілавіцкага і Рагачоўскага раёнаў. На працягу існавання раён зведаў значную колькасць адміністрацыйных зменаў і перажыў перыяд небыцця 1962–1965 гг.
Полацкі раён – самы вялікі па плошчы раён Беларусі. На 01.01.2017
г. яго насельніцтва налічвала 109 16 чал., з іх больш за 80 тысяч чалавек пражывала ў раённым цэнтры – горадзе Полацк. Паслярэвалюцыйная
гісторыя раёна пачынаецца ў 1924 годзе, калі на яго тэрыторыі былі створаны асобна
Полацкі, Дрэтунскі і Ветрынскі раёны. У 1925 годзе Дрэтунскі раён быў перайменаваны
ў Краснапольскі, а ў 1927 яго сельсаветы размеркаваны паміж Полацкім і
Расонскім раёнамі. Ветрынскі з кароткім перапынкам праіснаваў да 1960 года,
калі яго тэрыторыі былі размеркаваны паміж Полацкім і Ушацкім раёнамі.
Тэрыторыя раёна, дзякуючы гораду Полацк, з’яўляецца калыскай беларускай дзяржаўнасці – месцам знаходжання летапіснага Полацкага княства. Балотна-лясістыя паўночныя рэгіёны менш абжытыя, чым паўднёвыя, і з прычыны рэльефу больш пацярпелі падчас нямецкіх антыпартызанскіх карных аперацый, уплываючы тым самым на дэмаграфічную карціну.
Верхнядзвінскі раён – адзін з самых вялікіх па плошчы раёнаў Беларусі (6-е месца па рэспубліцы). На 01.01.2016 г. яго насельніцтва налічвала 21 876 чал., з іх 7 335 чалавек пражывала ў раённым цэнтры – горадзе Верхнядзвінск (да 25.12.1962 – Дрыса). Паслярэвалюцыйная гісторыя раёна пачынаецца ў 1924 годзе, калі на яго тэрыторыі былі створаны асобна Асвейскі, Валынецкі і Дрысенскі раёны. У 1929 годзе Валынецкі раён быў скасаваны і яго сельсаветы былі далучаны да Дрысенскага раёна. У 1959 годзе скасаваны і далучаны сваімі тэрыторыямі да Дрысенскага Асвейскі раён.
Краснапольскі раён — адзін з самых
малазаселеных на тэрыторыі Беларусі. На 01.01.2017 г. яго насельніцтва налічвала 9 520
чал., з іх 5 749 чалавек пражывала ў самім гарадскім пасёлку Краснаполле.
Краснапольскі раён утвораны 17 ліпеня 1924 года ў складзе Калінінскай акругі
БССР і на той год там пражывала 52 247 чал. Зніжэнне дэмаграфічных паказчыкаў
пачалося пасля Вялікай Айчыннай Вайны 1941-1944 гг., а асабліва хуткімі тэмпамі
адбывлася пасля Чарнобыльскай аварыі ў 1986 годзе. Краснапольскі раён — рэкардсмен
па колькасці адселеных з яго тэрыторыі вёсак (59). Пералік па спасылцы: https://ethno.by/charnobyl
У 1802-1917 гг. тэрыторыя раёна ўваходзіла ў склад Чэрыкаўскага павета Магілёўскай губерні Расійскай імперыі і фарміравала яго паўднёвую частку. На сярэдзіну ХІХ ст. праваслаўнае насельніцтва раёна было прыхаджанамі васьмі праваслаўных прыходаў, якія ўваходзілі ў склад Самацеевіцкага благачыння. Да іх ліку належылі прыходы Краснапольскай Успенскай, Нова-Ельнянскай Мікалаеўскай, Горскай Пакроўскай, Палужскай Мікалаеўскай, Мхініцкай Траецкай, Кляпінскай Пакроўскай, Папарацкай Раства-Багародзіцкай, Собальскай Іаанаўскай і Гарэзнянскай Мітрафанаўскай цэркваў.
Адным з дастаткова пашыраных пытанняў, якія задаюцца даследчыкамі уласнай
сямейнай гісторыі, з’яўляецца пытанне пошуку інфармацыі аб растраляных і
вывезеных з Беларусі ў акупацыю. Дзе шукаць такія звесткі?
Безумоўна, такая інфармацыя не магла не цікавіць савецкую ўладу, якая ў ліпені 1944 года пачала займаць тэрыторыю Беларусі, вызваленую ад захопнікаў. У кожным з вызваленых раёнаў складаліся “камісіі па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў, здзейсненых нямецка-фашысцімі акупантамі”. Як правіла, у іх склад уваходзілі: старшыня або намеснік старшыні райвыканкама, члены мясцовых камітэта РККП(б)Б, камітэта РКВЛКСМ, аддзялення НКУС, Народнага суда і органаў здравааховы.