Слова «казак» упершыню згадваецца ў 1303 годзе ў значэнні «стража» ў слоўніку куманскай (старакыпчакскай) мовы. Дадзеная пісьмовая згадка дазваляе сведчыць, што тэрмін быў вядомы ўжо ў ХІІІ стагоддзі. Цюркская этымалогія тэрміну вызначае вольнага качэўніка, свабоднага чалавека і першасна магла выкарыстоўвацца ў дачыненні да валацугі, які адзін ці з крэўнымі аддзяліўся ад роду, абшчыны, племені ці дзяржавы, і вядзе незалежны лад жыцця. Паступова на ўскраінах дзяржаўных утварэнняў Усходняй Еўропы ў XV—XVI стагоддзях сфарміраваліся рознаплямённныя ваенізаваныя групы, якія карысталіся пэўнымі эканамічнымі свабодамі ўзамен на ваенную службу. Казакі ахоўвалі паўднёвыя і ўсходнія рубяжы. Іх вайсковыя адзінкі маглі фарміравацца стыхійна (Данское войска), але часцей ствараліся праз актыўнасць манархаў і іншых дзяржаўных дзеячоў (Запарожская Сеч).